Tel. 24h/7: 693 503 720

Donacja zwłok – co zrobić, aby przekazać zwłoki na cele naukowe?

donacja zwłok

Krakowski aktor Jerzy Nowak zdecydował się na pośmiertne przekazanie swego ciała na badania naukowe. Zadbał o to, by dopełnić wszelkich potrzebnych formalności, nie zapomniał także o najważniejszym – przygotowaniu rodziny. Zgodził się nawet na nakręcenie filmu dokumentującego poszczególne kroki związane z donacją.

„Oto miejsce, gdzie śmierć cieszy się, że może przyjść z pomocą życiu”

Zwłoki ludzkie od dawna wykorzystywane są w medycynie, choć nie zawsze było to możliwe. Ciała zmarłych pozwalają studentom medycyny szkolić się w zakresie anatomii i patologii – zajęcia w prosektorium to doskonałe ćwiczenie przyszłych umiejętności. Choć nie tylko. Często jest to pierwszy kontakt studentów ze śmiercią. Bardzo ważny, przecież w przyszłości śmierć będzie towarzyszyć im często.

Dlaczego ludzkie ciało?

Nauce anatomii służą także fantomy czy multimedialne atlasy, praca z nimi nie dorównuje jednak kontaktowi z prawdziwym ludzkim ciałem. I to na wielu płaszczyznach. Ważna jest tutaj sfera emocjonalna przyszłych lekarzy; zajęcia w prosektorium uczą ich szacunku do śmierci, do przyszłych pacjentów, często zmieniają ich stosunek do zawodu lekarza. Oczywiście nie do przecenienia są także kwestie techniczne. Sytuacją idealną byłoby, gdyby studenci sami mogli preparować dane części ciała. W ten sposób można było się uczyć anatomii po wojnie i w latach pięćdziesiątych. Obecnie nie jest to zawsze możliwe z powodu niedostatecznej ilości przekazywanych zwłok.

Przekazanie zwłok uczelni

Programy donacji zwłok prowadzone przez publiczne szkoły medyczne gwarantują poszanowanie oraz odpowiednie wykorzystanie zwłok. Pierwszy taki program w Polsce powstał w 2003 roku na Śląskim Uniwersytecie Medycznym. W jego ramach uczelnia zobowiązuje się do odebrania ciała, przetransportowania go na uczelnię oraz do przeprowadzenia uroczystości pogrzebowej od roku do trzech lat po śmierci dawcy. W uroczystości tej, oprócz rodziny zmarłego, uczestniczą studenci, wykładowcy oraz władze uczelni. Śląski Uniwersytet Medyczny chowa skremowane prochy donatorów w „Parku pamięci” w Rudzie Śląski, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego od 2012 roku dysponuje Kolumbarium na cmentarzu Batowickim. Pogrzeb może także odbyć się w grobie rodzinnym donatora.

donacja zwłok
Cmentarz Batowicki, Kraków (zdjęcie pochodzi ze strony http://m.krakow.treespot.pl/1811-krakow-cmentarz-pradnik-czerwony-batowice)

Cztery kroki do przekazania zwłok

Aby donacja mogła być przeprowadzona należy podpisać Akt Przekazania Zwłok. Zwykle można go pobrać ze strony uczelni lub poprosić o przesłanie papierowej wersji. Niekiedy jednak, jak w przypadku Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, na uczelni należy zjawić się osobiście.

Do Aktu trzeba wpisać nazwiska dwóch osób powiadomionych o zamiarze przekazania zwłok.

Akt musi być potwierdzony notarialnie, koszt usługi to około 25 złotych.

Ostatni krok to wysłanie oryginału Aktu uczelni, której przekazujemy ciało.

Przygotowania krakowskiego aktora Jerzego Nowaka do przekazania zwłok zostały uwiecznione w dokumentalnym filmie „Istnienie”. W poniższym fragmencie filmu Jerzy Nowak redaguje treść aktu wraz z prawnikiem:

istnienie film
 „Istnienie”, reż. Marcin Koszałka, 2007 r. (film dostępny na płycie DVD,  http://www.nina.gov.pl/sklep/pozycja/?id=9111)

Jak przygotować rodzinę?

Pogrzeb i związane z nim obyczaje są z jednej strony formą okazania szacunku zmarłemu, z drugiej pozwalają na pożegnanie się z ukochaną osobą. Umożliwiają wyrażenie żalu po jej stracie wśród bliskich i przyjaciół. Złożenie ciała w grobie sprawia, iż miejsce to staje się dla wielu osób bardzo ważne i szczególne, bez względu na to, jaką formę pochówku wybrano. Budujemy okazałe grobowce, ale i skromne nagrobki pokryte samą trawą. Rozsypujemy prochy, niektórzy chowają je w specjalnych urnach, z których kiedyś wyrośnie drzewo. Wszyscy chcemy okazać szacunek.

Z tego powodu donacja zwłok może być dla rodziny trudnym doświadczeniem. Po śmierci donatora możliwe jest zorganizowanie symbolicznej uroczystości pożegnalnej, jednak złożenie zwłok lub prochów do grobu następuje od roku do 3 lat po śmierci. Bardzo ważne jest zatem, aby przed podjęciem decyzji o przekazaniu zwłok porozmawiać z członkami najbliższej rodziny i dać im szansę na oswojenie się z tym faktem.

Symboliczne pożegnanie

Jest to tym bardziej ważne, iż przekazanie zwłok musi nastąpić dwa dni po śmierci donatora. Jeśli rodzina będzie chciała symbolicznie pożegnać zmarłego, uroczystość taką należy zorganizować bardzo szybko. Zwykle podobne pożegnania odbywają się w kaplicach zakładów pogrzebowych, skąd ciało zabierane jest przez uczelnię medyczną. Niektóre rodziny decydują się na organizację symbolicznego pożegnania bez ciała zmarłego. Mają wtedy więcej czasu na przygotowania, a w uroczystości mogą uczestniczyć osoby, które mieszkają daleko.

Religie a przekazywanie zwłok na badania

W przeszłości stosunek do wykorzystywania zwłok do celów medycznych był różny, co mogło być związane ze sferą religii i tradycjami pogrzebowymi. Obecnie wiele w tej kwestii się zmieniło, choć są kręgi, dla których donacja jest nadal tematem dyskusyjnym.

Większość chrześcijan, kierujących się miłością bliźniego, akceptuje dziś pośmiertne i nieodpłatne przekazywanie ciała. Katechizm Kościoła katolickiego dopuszcza sekcję zwłok w celu badań. W buddyzmie ciało nie jest uważane za święte, choć należy się mu szacunek – co jednak nie przeszkadza w jego przekazywaniu nauce. W judaizmie jest to kwestia dyskusyjna, donacji sprzeciwiają się jego ortodoksyjne odłamy. Prawo muzułmańskie dopuszcza możliwość przekazania zwłok w przypadku osób niewierzących, choć według niektórych środowisk jest to możliwe także w przypadku wierzącego muzułmanina.

lekcja anatomii
Lekcja anatomii, XV w, Francja

Jak lekarze radzili sobie w przeszłości?

Zwłoki nie zawsze pozyskiwane były w sposób etyczny. W starożytności wykorzystywano zwłoki skazańców czy niewolników, później nauce służyły ciała więźniów lub osób o nieustalonej tożsamości. Lekarze zmuszeni byli radzić sobie sami, zdarzało się, że badali zwłoki swych krewnych czy sąsiadów lub pacjentów – z tego znany był żyjący w XVIII w. doktor Astley Paston Cooper. Jest to niewątpliwie postać bardzo zasłużona dla medycyny, zresztą jego imieniem nazwane zostały części naszego ciała. Jednakże przeszedł do historii także jako lekarz, który bez skrupułów współpracował z tak zwanymi porywaczami ciał.

W tym kontekście przekazanie zwłok medycynie jest tym bardziej szlachetnym i bezinteresownym darem dla przyszłych pokoleń. Dzięki niemu nasze dzieci i wnuki będą mogły być leczone przez lepiej przygotowanych lekarzy.

Programy Przekazania Zwłok różnych uczelni w Polsce:

  • Lublin
  • Warszawa (należy osobiście udać się do Zakładu Anatomii Prawidłowej i Klinicznej, znajdującego się przy ul. Chałubińskiego 5. Na miejscu można zasięgnąć wszystkich koniecznych informacji)
  • Wrocław (Uniwersytet Medyczny wysyła formularz i potrzebne informacje, można się tam także udać osobiście, Katedra i Zakład Akademii Prawidłowej, ul. Chałubińskiego 6a)
  • Kielce
  • Kraków